صادرات فولاد ایران در سال ۱۴۰۳ به شدت کاهش یافته و به‌ویژه در سه‌ماهه نخست سال، شاهد افت وحشتناکی بودیم. طبق گزارش‌های انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، صادرات زنجیره فولاد کشور در هفت‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افت ۱۴ درصدی به ارزش تقریبی ۶۱۲ میلیون دلار روبه‌رو شد. کارشناسان، این کاهش را نتیجه سیاست‌های ضد تولید و صادراتی دولت می‌دانند که با بی‌توجهی به الزامات صنعت فولاد، روند رشد این صنعت را دچار وقفه کرده است.
آمار نشان می‌دهد که کاهش صادرات در سه ماه ابتدایی سال، به ویژه در فروردین، به شدت نگران‌کننده بوده است. از کاهش شدید صادرات اسلب که ۴۴ درصد کاهش داشته تا افت ۱۷ درصدی صادرات آهن اسفنجی، تمام این آمارها نشان‌دهنده سیاست‌های غلط و عدم پشتیبانی از تولیدکنندگان داخلی است. در این میان، تنها نقطه روشن در روند صادرات فولاد، رشد ۱۳ درصدی صادرات گندله سنگ‌آهن بوده است؛ با این حال، این رشد در ارزش صادرات گندله تنها ۶ درصد بوده و عملاً نتوانسته جبران‌گر افت صادرات در سایر بخش‌ها باشد.
روند «ضد صادراتی»؛ تولیدکنندگان در تنگنا
کارشناسان صنعت فولاد بر این باورند که در حالی که اکثر کشورها به دنبال تسهیل روند صادرات هستند، ایران در جهت معکوس حرکت می‌کند. طبق گزارش‌های انجمن نوردکاران فولادی، سیاست‌های اتخاذ شده در خصوص صادرات محصولات فولادی، به‌ویژه مقاطع طویل همچون میلگرد، نبشی و تیرآهن، در شرایطی که این محصولات اشتغال‌زایی بیشتری دارند، به شدت محدود و آسیب‌زا بوده است.
احمد خوروش، رئیس هیات‌مدیره انجمن نوردکاران فولادی ایران، به‌صراحت در گفت‌وگو با رسانه‌ها عنوان کرده که کاهش شدید صادرات مقاطع فولادی از ۳ میلیون تن در سال گذشته به ۱.۲ میلیون تن در سال جاری نشان‌دهنده یک «خودزنی» دولتی است. این کاهش، در حالی است که بسیاری از کشورها برای تسهیل صادرات فولاد، اقداماتی چون پرداخت جوایز و تسهیلات ویژه برای صادرکنندگان را در نظر گرفته‌اند، اما در ایران هیچگونه حمایتی از نوردکاران نمی‌شود.
خوروش به تصمیمات اشتباه دولت در ابلاغ بخشنامه‌های بدون کارشناسی اشاره کرده و از نبود مشورت با صنایع پیش از تصویب چنین بخشنامه‌هایی انتقاد کرده است. یکی از مسائل مهمی که او به آن اشاره کرده، اجبار نوردکاران به استفاده از نرخ دلار ۵۸ هزار تومانی در بورس کالا، در حالی است که در بازار آزاد قیمت‌ها بالاتر است. به گفته او، بخشنامه‌هایی که برای فروش توافقی وضع شده‌اند، عملاً نوردکاران را در موقعیت ناعادلانه‌ای قرار داده‌اند، چرا که این شرکت‌ها نمی‌توانند از دلار نیمایی بهره‌مند شوند و مجبور به خرید محصول با قیمت‌های گزاف می‌شوند.
محدودیت‌های انرژی؛ ضربه به تولید فولاد
در کنار مشکلات صادراتی، محدودیت‌های انرژی نیز عاملی دیگر است که باعث کاهش تولید فولاد در ایران شده است. طبق اظهارات وحید یعقوبی، معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد، از نیمه مهرماه ۱۴۰۳، محدودیت‌های گازی در صنعت فولاد به میزان ۲۰ تا ۵۰ درصد اعمال شده است. در برخی واحدهای آهن اسفنجی، این محدودیت‌ها به ۵۰ درصد نیز رسیده که این موضوع موجب افت تولید و کاهش شدید ظرفیت‌های صنعت فولاد کشور شده است.
یعقوبی با اشاره به اینکه بیش از ۷۰ درصد از زنجیره فولاد در بخش آهن اسفنجی متمرکز است، تأکید می‌کند که این محدودیت‌ها اثرات جدی بر تولید فولاد کشور خواهند گذاشت. به گفته وی، این وضعیت نه تنها به کاهش تولید در کوتاه‌مدت منجر خواهد شد، بلکه در بلندمدت نیز آسیب‌های جدی به صنعت فولاد وارد می‌کند که می‌تواند به کاهش سهم ایران در بازارهای جهانی منتهی شود.
محدودیت انرژی؛ خودزنی دوباره؟
محدودیت‌های انرژی در ایران، به‌ویژه در بخش فولاد، از سال ۱۴۰۰ آغاز شده و در سال جاری، تنها در ۶ ماه نخست سال، تولید فولاد به ارزش ۳۱۰ هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. این در حالی است که صنایع فولادی تنها ۵ درصد از مصرف گاز کشور و ۷ درصد از مصرف برق کشور را به خود اختصاص می‌دهند. اما در مقایسه با سایر صنایع، این بخش تحت شدیدترین محدودیت‌ها قرار دارد.
یعقوبی معتقد است که این محدودیت‌ها، در حالی که تولید داخلی را به شدت متأثر کرده، هیچ مشورت یا هماهنگی با صنایع صورت نمی‌گیرد و تصمیمات یکجانبه باعث ایجاد فشار مضاعف بر تولیدکنندگان فولاد شده است.
تحلیل و آینده صنعت فولاد ایران
آمار صادرات فولاد و محدودیت‌های انرژی نشان‌دهنده چالشی بزرگ برای صنعت فولاد ایران است. کاهش صادرات، سیاست‌های ضد صادراتی دولت، و مشکلات تأمین انرژی، به شدت ظرفیت تولید فولاد را محدود کرده‌اند. در کنار این موارد، به‌نظر می‌رسد که دولت به‌جای حمایت از تولید و صادرات، به‌طور عمدی در مسیر کاهش تولید و صادرات حرکت می‌کند.
با وجود ظرفیت‌های بالقوه فولاد کشور و نیاز روزافزون به توسعه این صنعت، عدم سیاست‌گذاری مناسب و هماهنگی با تولیدکنندگان، آینده صنعت فولاد ایران را تحت تهدید قرار داده است. اگر این روند ادامه یابد، به‌زودی شاهد افت بیشتر در صادرات فولاد ایران خواهیم بود که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اقتصاد کشور وارد کند.